Διατροφικές Διαταραχές σε Εφήβους: Τι πρέπει να γνωρίζουν οι γονείς;

Οι διατροφικές διαταραχές αποτελούν ένα σοβαρό και αυξανόμενο πρόβλημα υγείας, ιδιαίτερα κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, όπου το άτομο διαμορφώνει την ταυτότητά του και επηρεάζεται έντονα από το περιβάλλον του. Πρόκειται για πολύπλοκες ψυχικές παθήσεις με σημαντικές επιπτώσεις τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχική υγεία. Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων και η παρέμβαση παίζουν καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη και τη θεραπεία. 

Τι είναι οι Διατροφικές Διαταραχές;

Οι διατροφικές διαταραχές είναι σοβαρές ψυχιατρικές παθήσεις που χαρακτηρίζονται από επίμονες διαταραχές στις διατροφικές συμπεριφορές, συνοδευόμενες από δυσάρεστες σκέψεις και συναισθήματα που βλάπτουν τη σωματική, ψυχολογική και κοινωνική λειτουργία. Συχνά περιλαμβάνουν έντονες ανησυχίες για το φαγητό, το σωματικό βάρος ή το σχήμα, και άγχος γύρω από το φαγητό. Συνήθεις εκδηλώσεις περιλαμβάνουν περιοριστική διατροφή, υπερφαγία, καθαρτικές κινήσεις και ψυχαναγκαστική άσκηση. Αυτές οι διαταραχές επηρεάζουν περίπου το 5-8% του γενικού πληθυσμού κατά τη διάρκεια της ζωής, με αυξημένη συχνότητα εμφάνισης μεταξύ των γυναικών και των εφήβων, ειδικά στις δυτικές κοινωνίες. Οι παράγοντες κινδύνου που συμβάλλουν εκτείνονται σε γενετικούς, βιολογικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς τομείς.

Οι πιο συχνές μορφές διατροφικής διαταραχής είναι οι εξής:

• Ψυχογενής ανορεξία

Η Ψυχογενής Ανορεξία είναι μια σοβαρή διαταραχή πρόσληψης τροφής, κατά την οποία το άτομο διατηρεί πολύ χαμηλό σωματικό βάρος λόγω υπερβολικής ανησυχίας για το σώμα του και έντονου φόβου μήπως πάρει βάρος. Παρά την ονομασία «ανορεξία», οι περισσότεροι ασθενείς εξακολουθούν να έχουν όρεξη για φαγητό, όμως αντιστέκονται στην πείνα με αυστηρό έλεγχο της διατροφής τους.

Τα σημάδια που θα πρέπει να προβληματίσουν την οικογένεια και τον περίγυρο, και να οδηγήσουν τον έφηβο σε έναν ειδικό είναι τα εξής:

• Σημαντική και απότομη απώλεια βάρους χωρίς κάποιον εμφανή ιατρικό λόγο
• Εμμονική ενασχόληση με την εξωτερική εμφάνιση και τη σωματική εικόνα
• Το άτομο θεωρεί τον εαυτό του υπέρβαρο, παρόλο που είναι εμφανώς λιποβαρές
• Έντονη αυστηρότητα και κριτική απέναντι στο σώμα του, με πολύωρη παρατήρηση μπροστά στον καθρέφτη

• Ψυχογενής βουλιμία

Η ψυχογενής βουλιμία είναι μια διαταραχή πρόσληψης τροφής που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας, κατά τα οποία το άτομο καταναλώνει μεγάλες ποσότητες φαγητού σε σύντομο χρονικό διάστημα, συνοδευόμενα από έλλειψη ελέγχου. Στη συνέχεια, ακολουθούν αντισταθμιστικές συμπεριφορές, όπως πρόκληση εμετού, υπερβολική άσκηση ή χρήση καθαρτικών, για να «διορθωθεί» η πρόσληψη τροφής.

Σημάδια τα οποία θα πρέπει να προσέξει η οικογένεια και ο περίγυρος ενός εφήβου και να κινητοποιηθούν:

• Το άτομο φαίνεται να χάνει τον έλεγχο κατά τη διάρκεια του φαγητού, καταναλώνοντας μεγάλες ποσότητες μέχρι να αισθανθεί δυσφορία ή πόνο.
• Τρώει υπερβολικά χωρίς να παρατηρείται αντίστοιχη αύξηση του σωματικού του βάρους.
• Υπάρχει έντονη μυστικότητα γύρω από τη διατροφή του, όπως το να τρώει κρυφά τις νυχτερινές ώρες ή να αποφεύγει την παρουσία άλλων όταν τρώει.
• Εναλλάσσει περιόδους υπερφαγίας με αυστηρή δίαιτα ή αποχή από το φαγητό.

• Διαταραχή υπερφαγίας

Η Διαταραχή Υπερφαγίας είναι μια χρόνια διατροφική διαταραχή που αναγνωρίζεται στο DSM‑5 (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) και χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας, κατά τα οποία τα άτομα καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες τροφής σε σύντομο χρονικό διάστημα, ενώ βιώνουν ένα αίσθημα απώλειας ελέγχου, χωρίς επακόλουθες αντισταθμιστικές συμπεριφορές (όπως καθαρτική δίαιτα ή νηστεία).

Ένα επεισόδιο υπερφαγίας χαρακτηρίζεται από:

• Κατανάλωση μεγάλης ποσότητας φαγητού μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (όπως, για παράδειγμα, δύο ώρες), που υπερβαίνει την ποσότητα που θα κατανάλωναν οι περισσότεροι άνθρωποι σε ανάλογες συνθήκες.
• Αίσθημα απώλειας ελέγχου κατά τη διάρκεια του επεισοδίου, δηλαδή το άτομο νιώθει ότι δεν μπορεί να σταματήσει να τρώει ή να ελέγξει τι και πόσο καταναλώνει.

Οι κοντινοί άνθρωποι από το περιβάλλον ενός εφήβου μπορεί να εντοπίσουν τα εξής για την συγκεκριμένη διαταραχή:

• Κατανάλωση φαγητού με πολύ πιο γρήγορο ρυθμό από το συνηθισμένο
• Κατανάλωση φαγητού μέχρι να προκληθεί έντονη δυσφορία ή φούσκωμα
• Κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων φαγητού χωρίς να υπάρχει πραγματική πείνα
• Κατανάλωση φαγητού συνήθως απομονωμένος λόγω ντροπής για την ποσότητα που καταναλώνεται
• Έντονα αρνητικά συναισθήματα μετά το επεισόδιο, όπως αηδία για τον εαυτό, στεναχώρια ή ενοχές

Ποιες οι αρνητικές συνέπειες των Διατροφικών Διαταραχών στα παιδιά;

Οι επιπλοκές της υπερφαγίας συνήθως περιλαμβάνουν αυτές της παχυσαρκίας, δηλαδή αυξημένο κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, υπέρταση, οστεοαρθρίτιδα, καθώς και ψυχολογικές διαταραχές όπως κατάθλιψη, άγχος και μειωμένη αυτοεκτίμηση. Γενικά, οι επιπτώσεις των Διατροφικών Διαταραχών μπορεί να περιλαμβάνουν τα εξής:

• Καρδιαγγειακές επιπτώσεις

Οι περισσότερες αναφορές για καρδιολογικές επιπλοκές αφορούν κυρίως τις περιοριστικού τύπου διαταραχές πρόσληψης τροφής (όπως η νευρική ανορεξία). Τα πιο συχνά καρδιαγγειακά συμπτώματα που έχουν παρατηρηθεί είναι η χαμηλή καρδιακή συχνότητα (βραδυκαρδία), η ορθοστατική υπόταση και η κακή κυκλοφορία του αίματος στα άκρα.

• Γαστρεντερικά προβλήματα

Τα προβλήματα του πεπτικού συστήματος είναι πολύ συχνά σε άτομα με διαταραχές πρόσληψης τροφής. Η καθυστερημένη κένωση του στομάχου και η αργή κινητικότητα του εντέρου μπορεί να προκαλούν ναυτία, φούσκωμα και αίσθημα πληρότητας μετά το φαγητό, ενισχύοντας συχνά τη διατήρηση περιοριστικής διατροφής. Η δυσκοιλιότητα, επίσης, είναι συχνή και μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως η χαμηλή πρόσληψη τροφής, η αφυδάτωση και οι διαταραχές στο νευρικό σύστημα του εντέρου. Σε άτομα που προκαλούν εμετό, μπορεί να παρουσιαστούν βλάβες στον οισοφάγο, όπως γρατζουνιές ή αιμορραγία. Σε σοβαρή απώλεια βάρους, μπορεί να εμφανιστεί το σπάνιο σύνδρομο της άνω μεσεντέριας αρτηρίας, που προκαλεί απόφραξη στο έντερο.

• Επιπτώσεις στην ανάπτυξη

Σε παιδιά και εφήβους με διατροφικές διαταραχές μπορεί να εμφανιστεί καθυστερημένη ανάπτυξη, χαμηλό ανάστημα και καθυστέρηση της εφηβείας, ιδίως στη νευρική ανορεξία. Η πλήρης αποκατάσταση της ανάπτυξης δεν είναι πάντα σίγουρη και τα νεότερα παιδιά κινδυνεύουν περισσότερο από μόνιμες επιπτώσεις.. Η μειωμένη οστική πυκνότητα (BMD) αποτελεί συχνή επιπλοκή των διατροφικών διαταραχών τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες και παρατηρείται σε ασθενείς με νευρική ανορεξία αλλά και βουλιμία (ΒΝ). Η χαμηλή BMD προκαλεί ανησυχία όχι μόνο επειδή αυξάνει τον κίνδυνο καταγμάτων στο άμεσο μέλλον, αλλά και επειδή μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμη βλάβη της υγείας των οστών στην ενήλικη ζωή.

• Δερματολογικά προβλήματα

Άτομα με πολύ χαμηλό βάρος συχνά παρουσιάζουν αλλαγές στο δέρμα, όπως χνούδι (λεπτή τριχοφυΐα), τριχόπτωση, ξηρό και φολιδωτό δέρμα, καθώς και κιτρινωπή απόχρωση λόγω καροτεναιμίας. Τα νύχια μπορεί να γίνονται εύθραυστα και τα χείλη να σκάνε στις γωνίες. Επίσης, μπορεί να εμφανιστεί ακροκυάνωση (μωβ απόχρωση στα άκρα), ως αντίδραση του σώματος στο κρύο. Σε άτομα που προκαλούν εμετό, είναι πιθανό να υπάρχουν πληγές ή κάλοι στα δάχτυλα από την τριβή με τα δόντια.

• Επιδράσεις στους Νεφρούς και τους Ηλεκτρολύτες

Οι διατροφικές διαταραχές μπορούν να προκαλέσουν αφυδάτωση και διαταραχές στους ηλεκτρολύτες. Αφυδάτωση είναι συχνή σε όλους τους ασθενείς, ενώ μπορεί να εμφανιστούν προβλήματα ρύθμισης των υγρών όπως άποιος διαβήτης ή σύνδρομο ακατάλληλης αντιδιουρητικής ορμόνης. Ο εμετός μπορεί να οδηγήσει σε χαμηλό κάλιο και μεταβολική αλκάλωση λόγω απώλειας γαστρικών υγρών και ορμονικών αλλαγών. Η χρήση καθαρτικών προκαλεί διάφορες ηλεκτρολυτικές και οξεοβασικές διαταραχές. Υπονατριαιμία μπορεί να εμφανιστεί σε ασθενείς που πίνουν υπερβολικό νερό για να αλλοιώσουν το βάρος τους. Η απότομη διακοπή καθαρτικών μπορεί να προκαλέσει οίδημα, το οποίο συχνά οδηγεί σε υποτροπή της κατάχρησης.

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου;

• Ψυχολογικοί παράγοντες

Η δυσαρέσκεια με την εικόνα του σώματος αποτελεί βασικό παράγοντα στην εμφάνιση διατροφικών διαταραχών στους εφήβους, ανεξαρτήτως φύλου. Η τελειομανία, με την τάση για υπερβολικές προσδοκίες και έντονη αυτοκριτική, συνδέεται στενά με διαταραχές όπως η ανορεξία και η βουλιμία. Παράλληλα, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, τα αρνητικά συναισθήματα, το άγχος και η κατάθλιψη συχνά συνυπάρχουν με τις διατροφικές διαταραχές, ενισχύοντας ή επιδεινώνοντας τα συμπτώματα.

• Οικογενειακός παράγοντας

Οι διατροφικές διαταραχές στους εφήβους επηρεάζονται συχνά από τη συμπεριφορά και την ψυχική υγεία των γονέων. Αν ένας γονιός έχει ιστορικό διατροφικών διαταραχών ή υπερφαγίας, τα παιδιά κινδυνεύουν περισσότερο να εμφανίσουν παρόμοια προβλήματα. Επιπλέον, η κακή επικοινωνία στην οικογένεια, η έλλειψη φροντίδας ή η υπερπροστασία μπορεί αυξήσουν τον κίνδυνο. Τα αρνητικά σχόλια των γονιών για το σώμα ή το βάρος μπορούν να επηρεάσουν την αυτοεκτίμηση των παιδιών. Πολλές φορές παιδιά που έχουν βιώσει κακοποίηση ή παραμέληση κινδυνεύουν περισσότερο να εμφανίσουν διατροφικές διαταραχές. Επίσης, δυσκολίες όπως οι μονογονεϊκές οικογένειες, τα οικογενειακά προβλήματα ή το οικονομικό άγχος μπορεί να ενισχύσουν αυτόν τον κίνδυνο.

• Κοινωνικοί παράγοντες

 Η πίεση από συνομηλίκους μέσω σχολίων ή προσδοκιών σχετικά με το βάρος, επηρεάζει σημαντικά την αυτοεικόνα των νέων. Επίσης, η συνεχής έκθεση των εφήβων σε εξιδανικευμένες εικόνες σώματος μέσω των μέσων ενημέρωσης και των κοινωνικών δικτύων ενισχύει τη σύγκριση και μπορεί να πυροδοτήσει διατροφικές διαταραχές.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;

Ο ρόλος της οικογένειας είναι καθοριστικός στην πρόληψη, την αναγνώριση και την υποστήριξη ενός παιδιού που αντιμετωπίζει Διατροφική Διαταραχή. Οι γονείς, μέσα από την καθημερινή τους στάση, τα πρότυπα που προβάλλουν και την ποιότητα της επικοινωνίας με το παιδί, μπορούν να επηρεάσουν θετικά την ψυχική και σωματική του υγεία. Η έγκαιρη παρέμβαση και η ενεργή συμμετοχή τους στη θεραπευτική διαδικασία είναι συχνά καταλυτικές για την ανάρρωση.

• Εντοπίστε πρώιμα προειδοποιητικά σημάδια

Προσέξτε για σωματικά συμπτώματα όπως ξαφνική αλλαγή βάρους, επιβράδυνση της ανάπτυξης, ζάλη, αίσθημα παλμών ή κόπωση, καθώς και αλλαγές στη συμπεριφορά: κρυφή κατανάλωση φαγητού, περιορισμός τροφής, υπερβολική άσκηση ή αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων που αφορούν γεύματα.

• Παραμείνετε ενημερωμένοι

Διαβάστε από έγκυρα επιστημονικά άρθρα και βιβλία για την διαταραχή που αντιμετωπίζει το παιδί σας.

• Προσφέρετε συναισθηματική υποστήριξη στο παιδί σας

Επιλέξτε μια ήσυχη στιγμή για να μιλήσετε για το πώς αισθάνεται, όχι για το σώμα ή το φαγητό του. Το παιδί θα πρέπει να νιώσει ασφάλεια και εμπιστοσύνη. Ως γονείς θα πρέπει να είστε ανοιχτοί και υποστηρικτικοί για το πως αισθάνεται.

• Να γίνετε ένα θετικό πρότυπο

Υιοθετήστε μια ισορροπημένη διατροφή, καθημερινή άσκηση και έναν υγιή τρόπο ζωής. Είναι σημαντικό να δείξετε στο παιδί ένα υγιές πρότυπο.

• Ζητήστε βοήθεια από ειδικό. 

Διαιτολόγοι ή ψυχολόγοι εξειδικευμένοι στις Διατροφικές Διαταραχές μπορεί να σας συμβουλέψει και να σας κατευθύνει στο πως να βοηθήσετε το παιδί σας. Ωστόσο, για την ολοκληρωμένη και πιο αποτελεσματική θεραπεία του παιδιού συστήνεται συνεργασία και των δύο αυτών επαγγελματιών υγείας.

Σύνοψη

Οι διατροφικές διαταραχές είναι σοβαρές ψυχικές ασθένειες που πλήττουν κυρίως παιδιά και εφήβους, με σημαντικές σωματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις. Οι πιο συχνές μορφές είναι η ψυχογενής ανορεξία, η ψυχογενής βουλιμία και η διαταραχή υπερφαγίας, με κοινά χαρακτηριστικά την εμμονή με το βάρος, τις διαταραγμένες διατροφικές συνήθειες και τη χαμηλή αυτοεκτίμηση. Οι συνέπειες τους περιλαμβάνουν καρδιολογικά, γαστρεντερικά, αναπτυξιακά, δερματολογικά και νεφρικά προβλήματα, ενώ επηρεάζουν την ποιότητα ζωής και την ψυχική υγεία. Οι αιτίες τους είναι πολυπαραγοντικές, περιλαμβάνοντας ψυχολογικούς, οικογενειακούς και κοινωνικούς παράγοντες, όπως η τελειομανία, η κακή οικογενειακή επικοινωνία και η πίεση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων, η στήριξη από την οικογένεια και η παρέμβαση ειδικών επαγγελματιών υγείας αποτελούν βασικά στοιχεία για την πρόληψη και την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των διαταραχών.

Βιβλιογραφία

Barakat, S., McLean, S.A., Bryant, E. et al. Risk factors for eating disorders: findings from a rapid review. J Eat Disord 11, 8 (2023). https://doi.org/10.1186/s40337-022-00717-4

Berkman ND, Brownley KA, Peat CM, et al. Management and Outcomes of Binge-Eating Disorder [Internet]. Rockville (MD): Agency for Healthcare Research and Quality (US); 2015 Dec. (Comparative Effectiveness Reviews, No. 160.) Table 1, DSM-IV and DSM-5 diagnostic criteria for binge-eating disorder. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK338301/table/introduction.t1/

Eating disorders: recognition and treatment. London: National Institute for Health and Care Excellence (NICE); 2020 Dec 16. (NICE Guideline, No. 69.) Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK568394/

Barakat S, McLean SA, Bryant E, Le A, Marks P; National Eating Disorder Research Consortium; Touyz S, Maguire S. Risk factors for eating disorders: findings from a rapid review. J Eat Disord. 2023 Jan 17;11(1):8. doi: 10.1186/s40337-022-00717-4. PMID: 36650572; PMCID: PMC9847054.

Suarez-Albor CL, Galletta M, Gómez-Bustamante EM. Factors associated with eating disorders in adolescents: a systematic review. Acta Biomed. 2022 Jul 1;93(3):e2022253. doi: 10.23750/abm.v93i3.13140. PMID: 35775752; PMCID: PMC9335430.

Laurie L. Hornberger, Margo A. Lane, THE COMMITTEE ON ADOLESCENCE, Laurie L. Hornberger, Margo Lane, Cora C. Breuner, Elizabeth M. Alderman, Laura K. Grubb, Makia Powers, Krishna Kumari Upadhya, Stephenie B. Wallace, Laurie L. Hornberger, Margo Lane, MD FRCPC, Meredith Loveless, Seema Menon, Lauren Zapata, Liwei Hua, Karen Smith, James Baumberger; Identification and Management of Eating Disorders in Children and Adolescents. Pediatrics January 2021; 147 (1): e2020040279. 10.1542/peds.2020-040279