Το παιδί μου δεν τρώει: Πότε είναι φυσιολογικό και πότε χρειάζεται προσοχή;

Η διατροφή των παιδιών αποτελεί μια από τις πιο συχνές πηγές ανησυχίας για τους γονείς. Δεν είναι λίγες οι φορές που ακούγεται το «το παιδί μου δεν τρώει» και δημιουργείται άγχος, ενοχές ή και συγκρούσεις γύρω από το οικογενειακό τραπέζι. Είναι αλήθεια πως τα παιδιά, ιδιαίτερα στην προσχολική ηλικία, περνούν φυσιολογικές φάσεις επιλεκτικότητας, κατά τις οποίες απορρίπτουν νέες τροφές ή δείχνουν προτίμηση σε ένα περιορισμένο «ρεπερτόριο» γευμάτων. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτή η συμπεριφορά είναι παροδική και δεν επηρεάζει σημαντικά τη θρέψη ή την ανάπτυξή τους. Ωστόσο, υπάρχουν καταστάσεις όπου η άρνηση τροφής γίνεται επίμονη, επηρεάζει το βάρος, την υγεία ή την καθημερινότητα του παιδιού και ενδέχεται να υποκρύπτει πιο σοβαρά ζητήματα, όπως η Διαταραχή Αποφυγής και Περιορισμού Πρόσληψης Τροφής (ARFID). Η διάκριση ανάμεσα στο φυσιολογικό «fussy eating» και σε μια διατροφική διαταραχή που απαιτεί διερεύνηση είναι καθοριστική, ώστε οι γονείς να γνωρίζουν πότε χρειάζεται απλώς υπομονή και θετική ενθάρρυνση και πότε είναι απαραίτητο να αναζητήσουν τη βοήθεια ειδικών.

Συνηθισμένοι λόγοι που το παιδί αρνείται το φαγητό

Είναι φυσιολογικό τα παιδιά, ιδιαίτερα στην προσχολική ηλικία, να περνούν περιόδους όπου τρώνε λιγότερο ή γίνονται πιο επιλεκτικά με το φαγητό τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό αποτελεί μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης και δεν συνδέεται με κάποιο σοβαρό πρόβλημα. Οι πιο συχνή λόγοι που δεν τρώει ένα παιδί είναι:

• Φυσιολογική επιλεκτικότητα: πολλά παιδιά περνούν φάσεις όπου τρώνε περιορισμένη ποικιλία τροφών, κυρίως λόγω ανάπτυξης της αίσθησης αυτονομίας.
• Αισθητηριακή ευαισθησία: αποφυγή τροφών με βάση την υφή, το χρώμα, τη μυρωδιά ή τη γεύση.
• Περιβαλλοντικοί/οικογενειακοί παράγοντες: πίεση στο τραπέζι, άγχος γύρω από τα γεύματα ή συγκρούσεις με τους γονείς.
• Αρνητικές εμπειρίες με το φαγητό: π.χ. πνιγμός ή εμετός που οδηγούν σε αποφυγή συγκεκριμένων τροφών.
• Σωματική δυσφορία: οδοντοφυΐα, μικροί πόνοι ή πρόσφατη ασθένεια μπορούν προσωρινά να μειώσουν την όρεξη.

Τι είναι το fussy eating;

Το fussy eating ή αλλιώς «επιλεκτικό φαγητό» είναι ένα συχνό φαινόμενο στην προσχολική ηλικία, όπου το παιδί δείχνει περιορισμένο ενδιαφέρον για το φαγητό, απορρίπτει νέες τροφές ή καταναλώνει μόνο έναν μικρό αριθμό από ήδη γνωστές τροφές. Πρόκειται την ομπρέλα ενός συνόλου διαταραχών διατροφής που ποικίλουν από την άρνηση για φαγητό και τη νεοφοβία μέχρι την έντονη αποφυγή και την επιλεκτική διατροφή. Η συμπεριφορά αυτή σχετίζεται με τη φυσιολογική μείωση της όρεξης στην προσχολική ηλικία, με την τάση για αυτονομία αλλά και με την εγγενή επιφυλακτικότητα απέναντι σε νέες γεύσεις (νεοφοβία). Οι αιτίες του fussy eating είναι:

• Νεοφοβία: Αποτελεί πολύ συχνό φαινόμενο και θεωρείται απόλυτα φυσιολογικό. Εμφανίζεται κυρίως στη νηπιακή ηλικία. Το παιδί έχει έντονο φόβο και αποφυγή νέων τροφίμων

• Ανάγκη για αυτονομία: Η ανάγκη για αυτονομία είναι ένα φυσιολογικό στάδιο στην ανάπτυξη του παιδιού, όπου αρχίζει να διεκδικεί έλεγχο σε βασικές καθημερινές του συνήθειες, όπως το φαγητό. Μέσα από την άρνηση ή την επιλογή τροφών, το παιδί εκφράζει την ανεξαρτησία του και μαθαίνει να παίρνει αποφάσεις μόνο του.

• Περιβαλλοντικοί παράγοντες: Συχνά οι γονείς αγχώνονται και απελπίζονται όταν το παιδί δεν τρώει. Έτσι μπορεί να πιέζουν και να αγχώνουν το παιδί να φάει αυξάνοντας την επιλεκτικότητα και την άρνηση του γύρω από το φαγητό.

• Αισθητηριακές δυσκολίες: Πολλές φορές αυτό που απωθεί το παιδί μπορεί να είναι κάποιο από τα αισθητηριακά χαρακτηριστικά της τροφής όπως η μυρωδιά, η όψη, η υφή και η γεύση. Οι πιο ακραίες περιπτώσεις έχουν αναγνωριστεί ως διαταραχή που ονομάζεται Διαταραχή Αποφυγής και Περιορισμού Πρόσληψης Τροφής (ARFID)

Διαταραχή Αποφυγής και Περιορισμού Πρόσληψης Τροφής (ARFID)

Η Διαταραχή Αποφυγής και Περιορισμού Πρόσληψης Τροφής (ARFID) είναι μια διατροφική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από έντονη αποφυγή ή περιορισμό συγκεκριμένων τροφών, όχι λόγω ανησυχίας για το βάρος ή την εικόνα σώματος, αλλά εξαιτίας αισθητηριακής δυσφορίας (π.χ. υφή, μυρωδιά, γεύση), φόβου για πνιγμό/έμετο ή απουσίας ενδιαφέροντος για το φαγητό, με αποτέλεσμα να επηρεάζονται η ανάπτυξη, η θρέψη και η καθημερινότητα του παιδιού.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της διαταραχής αυτής είναι:

• Αισθητηριακή υπερευαισθησία: έντονη δυσφορία σε υφές, μυρωδιές, γεύσεις ή ακόμη και στο χρώμα του φαγητού
• Επιμονή στην αποφυγή ή τον περιορισμό τροφών: το παιδί αποκλείει ολόκληρες ομάδες τροφών ή τρώει μόνο έναν πολύ περιορισμένο αριθμό τροφών.
• Φόβος για αρνητικές εμπειρίες: ανησυχία για πιθανό πνιγμό ή εμετό
• Επίδραση στην καθημερινότητα: άγχος στις κοινωνικές περιστάσεις που περιλαμβάνουν φαγητό (π.χ. πάρτι, οικογενειακά τραπέζια), με αποτέλεσμα απομόνωση ή περιορισμό δραστηριοτήτων.

Πότε χρειάζεται διερεύνηση

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η επιλεκτικότητα στο φαγητό αποτελεί μια φυσιολογική και παροδική φάση της ανάπτυξης. Ωστόσο, όταν η άρνηση τροφής επιμένει και αρχίζει να επηρεάζει την υγεία ή την καθημερινότητα του παιδιού, τότε χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση. Μερικά σημάδια που πρέπει να προσέξουν οι γονείς είναι τα εξής:

• Καθυστέρηση στην ανάπτυξη ή χαμηλή πρόσληψη βάρους σε σχέση με τα αναμενόμενα πρότυπα.
• Ακραία επιλεκτικότητα που δεν βελτιώνεται με τον χρόνο και περιορίζει σημαντικά τις ομάδες τροφίμων.
• Έλλειψη θρεπτικών συστατικών λόγω περιορισμένης διατροφής
• Έντονο άγχος ή φόβος γύρω από το φαγητό (π.χ. φόβος πνιγμού)

Συμβουλές για γονείς

• Καθιερώστε σταθερές ώρες γευμάτων και σνακ, ώστε το παιδί να μάθει μια ρουτίνα
• Τρώτε μαζί με το παιδί όσο πιο συχνά γίνεται. Είναι σημαντικό να συνδέσει την ώρα του φαγητού με οικογενειακές και ευχάριστες στιγμές και όχι ως κάτι αναγκαστικό.
• Μειώστε τους περισπασμούς. Μην επιτρέπεται παιχνίδια, βιβλία ή τηλεόραση στο τραπέζι κατά τη διάρκεια του φαγητού.
• Γίνεται πρότυπο. Τα παιδιά έχουν την τάση να μιμούνται συμπεριφορές. Έτσι, όταν βλέπουν τους γονείς να απολαμβάνουν διαφορετικά τρόφιμα, είναι πιο πιθανό να τα δοκιμάσουν.
• Μην ασκείται πίεση στο παιδί. Με την πίεση να φάει παραπάνω ή να φάει κάτι διαφορετικό η άρνηση του μεγαλώνει.
• Προσφέρεται ποικιλία τροφών. Χωρίς να πιέσετε το παιδί να κάποιο καινούριο τρόφιμο, η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε νέα τρόφιμα μπορεί να λειτουργήσει θετικά.

Ο ρόλος του διαιτολόγου και άλλων ειδικών

Ο ρόλος του διαιτολόγου είναι καθοριστικός στην αξιολόγηση της θρέψης του παιδιού, στην αναγνώριση πιθανών ελλείψεων και στη διαμόρφωση ενός εξατομικευμένου πλάνου διατροφής που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητές του. Ωστόσο, η αντιμετώπιση δυσκολιών όπως το ARFID απαιτεί συχνά τη συμβολή και άλλων ειδικών: ο παιδίατρος παρακολουθεί τη γενική υγεία και την ανάπτυξη, ο λογοθεραπευτής μπορεί να υποστηρίξει παιδιά με αισθητηριακές ή κινητικές δυσκολίες στη σίτιση, ενώ ο ψυχολόγος συμβάλλει στη διαχείριση του άγχους ή τυχόν συμπεριφορικών παραγόντων. Η συνεργασία όλων αυτών μέσα σε μια διεπιστημονική ομάδα είναι καθοριστική για την ολιστική φροντίδα του παιδιού, καθώς εξασφαλίζει τόσο τη σωματική υγεία όσο και τη συναισθηματική του ευημερία.

Σύνοψη

Συνοψίζοντας, η επιλεκτικότητα στο φαγητό είναι ένα συχνό και κατά κανόνα φυσιολογικό στάδιο στην παιδική ηλικία, που συνήθως ξεπερνιέται με υπομονή, θετική στάση και σωστή καθοδήγηση από τους γονείς. Όταν όμως η άρνηση για τροφή είναι έντονη, παρατεταμένη και αρχίζει να επηρεάζει τη θρέψη, την ανάπτυξη ή την ψυχοκοινωνική ζωή του παιδιού, τότε μπορεί να πρόκειται για μια πιο σοβαρή κατάσταση, όπως το ARFID, που απαιτεί έγκαιρη αξιολόγηση. Η ευαισθητοποίηση των γονιών και η συνεργασία με μια διεπιστημονική ομάδα ειδικών αποτελούν το κλειδί για να διασφαλιστεί ότι κάθε παιδί θα έχει όχι μόνο σωστή σωματική ανάπτυξη αλλά και μια υγιή, ισορροπημένη σχέση με το φαγητό.

Βιβλιογραφία

Ramirez Z, Gunturu S. Avoidant Restrictive Food Intake Disorder. [Updated 2024 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK603710/

Leung AK, Marchand V, Sauve RS; Canadian Paediatric Society, Nutrition and Gastroenterology Committee. The ‘picky eater’: The toddler or preschooler who does not eat. Paediatr Child Health. 2012 Oct;17(8):455-60. doi: 10.1093/pch/17.8.455. PMID: 24082809; PMCID: PMC3474391.