Μεταβολικό Σύνδρομο: Τι είναι και γιατί αυξάνεται συνεχώς;

Λίγα λόγια για το Μεταβολικό σύνδρομο.

Το μεταβολικό σύνδρομο αποτελεί ένα σύνολο μεταβολικών διαταραχών όπως η αυξημένη περίμετρος μέσης, η διαταραγμένη ρύθμιση γλυκόζης, η αυξημένη αρτηριακή πίεση και οι δυσλειτουργίες του λιπιδαιμικού προφίλ  που αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα και διαβήτη τύπου 2. 

 

Η διάγνωση τίθεται όταν εντοπίζονται τουλάχιστον τρεις από αυτές τις διαταραχές, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη για έγκαιρη πρόληψη και στοχευμένες παρεμβάσεις. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η ραγδαία αύξηση των κρουσμάτων τις τελευταίες δεκαετίες, παράλληλα με την εξάπλωση της παχυσαρκίας, με περισσότερους από έναν στους πέντε πολίτες σε Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρώπη να εμφανίζουν πλέον το σύνδρομο.

 

Η αξιοποίηση τεκμηριωμένων παρεμβάσεων — όπως η τροποποίηση του τρόπου ζωής (διατροφή, άσκηση, διαχείριση άγχους) και η κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή — συμβάλλει ουσιαστικά στη μείωση του συνολικού καρδιομεταβολικού κινδύνου. Παράλληλα, ενισχύεται η κλινική αποτελεσματικότητα και η μακροχρόνια διαχείριση των συνοδών νοσημάτων.

Σε μια εποχή όπου η επίπτωση του μεταβολικού συνδρόμου αυξάνεται ραγδαία, η έγκαιρη παρέμβαση και η διεπιστημονική προσέγγιση καθίστανται όχι απλώς επιθυμητές, αλλά επιβεβλημένες. Μέσω της εκπαίδευσης, της συνεργασίας και της εφαρμογής βέλτιστων πρακτικών, οι επαγγελματίες υγείας μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στη βελτίωση της πρόγνωσης και της ποιότητας ζωής των ασθενών.

Διάγνωση 

Η διάγνωση του μεταβολικού συνδρόμου τίθεται όταν συνυπάρχουν τουλάχιστον τρεις από τις παρακάτω μεταβολικές διαταραχές:

• Περίμετρος μέσης μεγαλύτερη από 102 εκατοστά (40 ίντσες) στους άνδρες και 88 εκατοστά (35 ίντσες) στις γυναίκες
• Επίπεδα τριγλυκεριδίων στο αίμα ίσα ή άνω των 150 mg/dL
• Χαμηλή HDL-χοληστερόλη (καλή χοληστερόλη): κάτω από 40 mg/dL στους άνδρες ή 50 mg/dL στις γυναίκες
• Αυξημένο σάκχαρο νηστείας: ίσο ή άνω των 100 mg/dL
• Αρτηριακή πίεση: συστολική ≥ 130 mm Hg ή διαστολική ≥ 85 mm Hg

Η κεντρικού τύπου παχυσαρκία αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό του μεταβολικού συνδρόμου και συμβάλλει καθοριστικά στην εμφάνιση ινσουλινοαντίστασης, υπέρτασης και δυσλιπιδαιμίας. Η κλινική εικόνα του μεταβολικού συνδρόμου διαφέρει από άτομο σε άτομο και επηρεάζεται από την παρουσία ή την εξέλιξη αθηροσκληρωτικής καρδιαγγειακής νόσου. Τα συνηθέστερα σημεία περιλαμβάνουν:

• Κοιλιακή παχυσαρκία, με αυξημένο δείκτη μάζας σώματος και μεγάλη περίμετρο μέσης
• Αυξημένη αρτηριακή πίεση
• Ενδείξεις αντίστασης στην ινσουλίνη, όπως αυξημένο σάκχαρο νηστείας ή διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη

Το μεταβολικό σύνδρομο έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία, καθώς αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο για καρδιομεταβολικές παθήσεις. Η συχνότητά του αυξάνεται συνεχώς, ωστόσο, με έγκαιρη παρέμβαση και αλλαγή στον τρόπο ζωής, η εξέλιξή του μπορεί να ανακοπεί ή και να αναστραφεί.

Αίτια εμφάνισης

Ο βασικός “ένοχος” είναι το λίπος που συσσωρεύεται κυρίως στην περιοχή της κοιλιάς. Αυτό το κοιλιακό λίπος δυσκολεύει το σώμα να χρησιμοποιεί σωστά την ινσουλίνη, μια ορμόνη που ρυθμίζει το σάκχαρο στο αίμα. Όταν υπάρχει αντίσταση στην ινσουλίνη, το σώμα δυσκολεύεται να κρατήσει το σάκχαρο σε φυσιολογικά επίπεδα, και έτσι αυξάνεται ο κίνδυνος για διαβήτη τύπου 2 και καρδιοπάθειες.

Επιπλέον, το υπερβολικό λίπος απελευθερώνει ουσίες (λεγόμενες φλεγμονώδεις πρωτεΐνες) που επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο την υγεία, επηρεάζοντας αρνητικά την πίεση, τη χοληστερίνη και τα επίπεδα σακχάρου.

Η ινσουλινοαντίσταση σημαίνει ότι το σώμα δεν ανταποκρίνεται σωστά στην ινσουλίνη, κάτι που μπορεί να οφείλεται είτε σε κληρονομικούς παράγοντες είτε σε ανθυγιεινό τρόπο ζωής. Το λίπος στην κοιλιά (σπλαχνικό λίπος) είναι ο βασικός παράγοντας που επιδεινώνει αυτή την κατάσταση.

Η υπερβολική πρόσληψη θερμίδων οδηγεί στη συσσώρευση αυτού του λίπους, το οποίο προκαλεί φλεγμονές και διαταράσσει τη λειτουργία της ινσουλίνης. Με τον καιρό, αυτό οδηγεί στην εμφάνιση του μεταβολικού συνδρόμου, με επιπτώσεις στα αγγεία και το νευρικό σύστημα.

Αν και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες (όπως η διατροφή και ο τρόπος ζωής) θεωρούνται οι κύριες αιτίες του μεταβολικού συνδρόμου, οι κληρονομικοί παράγοντες παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο. Έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά παχύσαρκων γονιών έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνουν παχύσαρκα σε σχέση με παιδιά γονιών με φυσιολογικό βάρος.

Επιπλέον, η διατροφή και ο τρόπος ζωής της μητέρας, τόσο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης όσο και μετά τη γέννηση, μπορούν να επηρεάσουν την υγεία του παιδιού στην ενήλικη ζωή. Δηλαδή, η βάση για το μεταβολικό σύνδρομο μπορεί να τεθεί πολύ νωρίς στη ζωή.

Τρόποι αντιμετώπισης 

Αλλαγή τρόπου ζωής

 

Ο βασικός στόχος είναι να υπάρχει ισορροπία μεταξύ των θερμίδων που προσλαμβάνουμε και αυτών που καταναλώνουμε. Οι βασικές αλλαγές που προτείνονται είναι:

• Σωματική άσκηση
• Ισορροπημένη διατροφή
• Αποφυγή καπνίσματος και υπερβολικής κατανάλωσης αλκοόλ
• Ποιοτικός ύπνος

Σύμφωνα με τις σύγχρονες οδηγίες, συστήνεται μείωση του αρχικού σωματικού βάρους κατά 7–10% μέσα σε ένα έτος, μέσα από άσκηση και θερμιδικό έλλειμμα.

Ο μακροπρόθεσμος στόχος για την πρόληψη και αντιμετώπιση του μεταβολικού συνδρόμου είναι η διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους, με δείκτη μάζας σώματος κάτω από 25 kg/m².

Οι Αμερικανικές Καρδιολογικές Εταιρείες προτείνουν:

• 150 λεπτά μέτριας άσκησης την εβδομάδα (όπως γρήγορο περπάτημα)
  ή
• 70 λεπτά έντονης άσκησης (όπως τρέξιμο ή αερόβια προπόνηση)

Στη διατροφή προτείνεται να καταναλώνουμε:

• Λαχανικά, φρούτα, όσπρια, δημητριακά ολικής άλεσης, ξηρούς καρπούς και ψάρια

Και να αποφεύγουμε:

• Επεξεργασμένα τρόφιμα, ζάχαρη, κορεσμένα λιπαρά και υπερβολικό αλάτι

Η ψυχολογική υποστήριξη, η διαχείριση του άγχους, και η στήριξη από το κοινωνικό περιβάλλον είναι εξίσου σημαντικά για να διατηρήσει κανείς έναν υγιεινό τρόπο ζωής. Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής πρέπει να είναι προσαρμοσμένες στην ηλικία, το φύλο και τις δυνατότητες κάθε ατόμου.

Φαρμακευτική αντιμετώπιση 

Η φαρμακευτική αγωγή επιλέγεται σαν δεύτερης γραμμής θεραπεία. Επιλέγεται μόνο όταν η αλλαγή του τρόπου ζωής δεν πετύχει ή δεν είναι αρκετή για την βελτίωση της κατάστασης. 

Σε ορισμένους ασθενείς μπορεί να χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή για να αντιμετωπιστούν συγκεκριμένα προβλήματα, όπως:

• Δυσλιπιδαιμία (υψηλά τριγλυκερίδια ή χαμηλή “καλή” χοληστερίνη)
• Υπέρταση (υψηλή πίεση)
• Αντίσταση στην ινσουλίνη ή διαβήτης τύπου 2

Πριν χορηγηθούν φάρμακα για τα λιπίδια (χοληστερίνη), ο γιατρός πρέπει να ελέγξει αν υπάρχει κάποια αναστρέψιμη αιτία. Η επιλογή φαρμάκων γίνεται πάντα βάσει των ιατρικών οδηγιών και εξατομικευμένα.

Σύμφωνα με τις οδηγίες, είναι σημαντικό η αρτηριακή πίεση να μετριέται σωστά και να καταγράφεται με ακρίβεια. Πριν ξεκινήσει θεραπεία, πρέπει να εντοπιστούν και να αντιμετωπιστούν τυχόν αναστρέψιμες αιτίες ή παράγοντες που επιδεινώνουν την υπέρταση (όπως άγχος, υπερβολικό αλάτι, ή κακή ύπνωση).

Η επιλογή των αντιυπερτασικών φαρμάκων γίνεται με βάση την υπάρχουσα κατάσταση υγείας του ασθενούς και τους υπόλοιπους παράγοντες κινδύνου (όπως διαβήτης ή καρδιοπάθεια).

Χειρουργική Θεραπεία

Για άτομα με σοβαρή παχυσαρκία, η βαριατρική χειρουργική (χειρουργική απώλειας βάρους) μπορεί να είναι μια αποτελεσματική λύση. Στην πραγματικότητα, θεωρείται η πιο αποτελεσματική μεμονωμένη θεραπεία για την αντιμετώπιση του μεταβολικού συνδρόμου.

Οι πιο συχνές επεμβάσεις περιλαμβάνουν:

• Γαστρικό δακτύλιο
• Γαστρική παράκαμψη (Roux-en-Y)
• Γαστρεκτομή με μανίκι (sleeve gastrectomy)

Η επέμβαση συνιστάται για άτομα με ΔΜΣ ≥40, ή ≥35 εάν συνυπάρχουν άλλα προβλήματα υγείας, όπως διαβήτης ή υπέρταση.

Μετά τη χειρουργική επέμβαση, απαιτείται μακροχρόνια παρακολούθηση για την πρόληψη πιθανών επιπλοκών, όπως διατροφικές ελλείψεις ή ψυχολογικές δυσκολίες.

Σύνοψη 

Το μεταβολικό σύνδρομο αποτελεί μια πολυπαραγοντική και ολοένα αυξανόμενη απειλή για τη δημόσια υγεία, καθώς σχετίζεται άμεσα με σοβαρές παθήσεις όπως ο διαβήτης τύπου 2 και τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Η έγκαιρη διάγνωση, η στοχευμένη πρόληψη και η διεπιστημονική προσέγγιση στην αντιμετώπιση  μέσω αλλαγών στον τρόπο ζωής, κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής και, σε επιλεγμένες περιπτώσεις, χειρουργικής παρέμβασης είναι κρίσιμης σημασίας για την αναχαίτισή του. Σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, όπου οι ανθυγιεινές συνήθειες κυριαρχούν, η ευαισθητοποίηση και η ενεργή συμμετοχή τόσο των επαγγελματιών υγείας όσο και των ίδιων των ασθενών αποτελούν καθοριστικούς παράγοντες για τη βελτίωση της πρόγνωσης και της ποιότητας ζωής.

Βιβλιογραφία

Alberti KG, Eckel RH, Grundy SM, Zimmet PZ, Cleeman JI, Donato KA, Fruchart JC, James WP, Loria CM, Smith SC., International Diabetes Federation Task Force on Epidemiology and Prevention. Hational Heart, Lung, and Blood Institute. American Heart Association. World Heart Federation. International Atherosclerosis Society. International Association for the Study of Obesity. Harmonizing the metabolic syndrome: a joint interim statement of the International Diabetes Federation Task Force on Epidemiology and Prevention; National Heart, Lung, and Blood Institute; American Heart Association; World Heart Federation; International Atherosclerosis Society; and International Association for the Study of Obesity. Circulation. 2009 Oct 20;120(16):1640-5.

Saklayen MG. The Global Epidemic of the Metabolic Syndrome. Curr Hypertens Rep. 2018 Feb 26;20(2):12

Kazemi T, Sharifzadeh G, Zarban A, Fesharakinia A. Comparison of components of metabolic syndrome in premature myocardial infarction in an Iranian population: a case -control study. Int J Prev Med. 2013 Jan;4(1):110-4

Pucci G, Alcidi R, Tap L, Battista F, Mattace-Raso F, Schillaci G. Sex- and gender-related prevalence, cardiovascular risk and therapeutic approach in metabolic syndrome: A review of the literature. Pharmacol Res. 2017 Jun;120:34-42.

Caballero B. Humans against Obesity: Who Will Win? Adv Nutr. 2019 Jan 01;10(suppl_1):S4-S9.

Saltiel AR, Olefsky JM. Inflammatory mechanisms linking obesity and metabolic disease. J Clin Invest. 2017 Jan 03;127(1):1-4

van der Pal KC, Koopman ADM, Lakerveld J, van der Heijden AA, Elders PJ, Beulens JW, Rutters F. The association between multiple sleep-related characteristics and the metabolic syndrome in the general population: the New Hoorn study. Sleep Med. 2018 Dec;52:51-57.

Heijmans BT, Tobi EW, Stein AD, Putter H, Blauw GJ, Susser ES, Slagboom PE, Lumey LH. Persistent epigenetic differences associated with prenatal exposure to famine in humans. Proc Natl Acad Sci U S A. 2008 Nov 04;105(44):17046-9

Fahed G, Aoun L, Bou Zerdan M, Allam S, Bou Zerdan M, Bouferraa Y, Assi HI. Metabolic Syndrome: Updates on Pathophysiology and Management in 2021. Int J Mol Sci. 2022 Jan 12;23(2) 

Cho DH, Kim MN, Joo HJ, Shim WJ, Lim DS, Park SM. Visceral obesity, but not central obesity, is associated with cardiac remodeling in subjects with suspected metabolic syndrome. Nutr Metab Cardiovasc Dis. 2019 Apr;29(4):360-366. 

Eckel RH, Jakicic JM, Ard JD, de Jesus JM, Houston Miller N, Hubbard VS, Lee IM, Lichtenstein AH, Loria CM, Millen BE, Nonas CA, Sacks FM, Smith SC, Svetkey LP, Wadden TA, Yanovski SZ., American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines. 2013 AHA/ACC guideline on lifestyle management to reduce cardiovascular risk: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines. J Am Coll Cardiol. 2014 Jul 01;63(25 Pt B):2960-84.

Rochlani Y, Pothineni NV, Kovelamudi S, Mehta JL. Metabolic syndrome: pathophysiology, management, and modulation by natural compounds. Ther Adv Cardiovasc Dis. 2017 Aug;11(8):215-225.

Grundy SM, Stone NJ, Bailey AL, Beam C, Birtcher KK, Blumenthal RS, Braun LT, de Ferranti S, Faiella-Tommasino J, Forman DE, Goldberg R, Heidenreich PA, Hlatky MA, Jones DW, Lloyd-Jones D, Lopez-Pajares N, Ndumele CE, Orringer CE, Peralta CA, Saseen JJ, Smith SC, Sperling L, Virani SS, Yeboah J. 2018 AHA/ACC/AACVPR/AAPA/ABC/ACPM/ADA/AGS/APhA/ASPC/NLA/PCNA Guideline on the Management of Blood Cholesterol: A Report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Clinical Practice Guidelines. Circulation. 2019 Jun 18;139(25):e1082-e1143.

Arozal W, Louisa M, Soetikno V. Selected Indonesian Medicinal Plants for the Management of Metabolic Syndrome: Molecular Basis and Recent Studies. Front Cardiovasc Med. 2020;7:82.

Cordero P, Li J, Oben JA. Bariatric surgery as a treatment for metabolic syndrome. J R Coll Physicians Edinb. 2017 Dec;47(4):364-368.